LELAKONING AURIP
Dening:
Khotimatul Aminah
Wus dadi adhate wong lanang ing desa Jajar, nalika
keprungu adzan isyak ndang gage-gage ngubetne sarung, njukuk banyu wudhu menyang
mbelik kang manggon ana ing pojokan pawon omahe dhewe-dhewe. Ora lali amrehe
ora gampang rusak, wong-wong padha nganggo sandal swallow wae, gabese empuk lan kepenak digawe neng sikil.Opo meneh
nalika kenekan banyu, mesti gampang garing lan ora bakal rusak.Kepriye yen ora
nduwe? Wajib tuku dhisik neng tokone Yu Mirah, randha teles sing lagi wae
ditinggal sisihane mati. Etung-etung kanggo nglarisake dagangane, wiwit
ditinggal bojone yu Mirah katon pucet prautane. Sapa ngerti yen gelem tuku swallowne bisa nyenengake atine yu
Mirah. Lha iyo, deweke bisa nglumpukake duwit akeh njur atine maleh bungah.
Biyen nalika iseh usum sandal slop sing bahane saka
karet kae wong-wong padha wis marem duwe sandal sapasang wae. Pancene awet, iso
dienggo sabendina tur yo iso dienggo dolan lan njagong nalika tangga lan
sedulure nduwe gawe. Nanging saiki jamane wus beda. Jarene iki jaman
globalisasi. Apa-apa sarwa anyar. Jaman biyen nalika aku menyang pasar, akeh
banget wong kang dodolan sandal kuwi, nanging saiki aku wus ora tau ngonangi.
Saiki pancen usume sandal swallow.
Neng toko ngendi-ngendi enek. Regane yo murah. Duwet wolungewu wus iso gawa
muleh sandal sapasang. Rak yo murah to?
Ing pinggir mesjid ana enem pasang sandal swallow. Sing sapasange meneh sandal
slop sing dak omongake mau. Kuwi sandale mbah Wiji sesepuhe desaku. “biyen
jamane iseh usum sandal iki aku tuku salusin, amarga pas kuwi aku bar entuk
rejeki nomplok” ngendikane mbah Wiji.“rejeki nomplok saking pundi mbah?”
Pitakonku karo mripatku menthelengi sandhal kuwi.“nalika aku iseh jaka, aku
melu lomba pitulasan. E lha kok aku ditantang pak lurahlomba panjat pinang.
Ngendikane pak Lurah dadi wong lanang mosok ora wani menek teka ndhuwur. Rak yo
jenenge pelecehan harga dhiri to yo,
wong cah enom sing gesit kaya aku ngene kok di arani cah ra waninan.Banjur tak turuti
panjaluke pak Lurah”. “jan jane panjenengan niku punapa pancen gesit tenan to
mbah menawi babagan penekan menika?”. “woo yo jelas. Buktine pas kuwi aku sing
sik dhewe tekan ndhuwur. Bebasan kaya bajing sing lagi saba ing uwit. Mak
clorok… mak clorot…”.“hahaha… aku ngguyu cekakakan lan mbayangne nalika mbah
Wiji sing saiki umure wolungpuluh taun kuwi penekan ing uwit. Apa ya isih gesit
kaya jaman enom-nomane?
Mbah Wiji kuwi pancen senengane crita. Critane
ngalor-ngidul-ngetan-ngulon, apa wae sing wus tau dilakoni yo kudu dicritakake
marang bapak-bapak kang aktif sholat jama’ah ana ing Mesjid Baiturrahman. Ora
kon awor kepriye? Saben bar jama’ah isyak sing dijujug ora omahe dhewe-dhewe,
nanging warunge yu Sih kulon kuburan kae. Jenenge wong lanang, yen durung tuku
kopi neng warung jarene urong cos pleng. Opo meneh warunge plus-plus, tv lan kipas angin yo wus cumepak, nyamikan lan
klethusan yo wes komplet. Lha iki sing paleng mulus, eeeh plus… bledro anggonku ngucap, bakule njelalah yo ayu tenan prautane.
Wong lanang ngendi sing ora betah yen neng warunge yu Darmi? Umure telungpuluh
lima taun, awake semok ngarep mburi, pipine kinclong ibarat mutiara kang
mengkilap sing dipasang ing toko emas kulon pasar wage kae, rambute dawa,
lurus, lan semu-semu pirang, biyen nate tak takoki merga aku pengen ngerti apa
rambute kuwi asli lan ora disemir? Sumaure “asli wiwit lair rambutku pancen
rada pirang ngeneki, jarene biyen simbokkku keturunan wong Landa”, yen ngono
wes cetha deweke ayu wong bebuyutane wae blesteran karo wong Landa.
Yen disawang-sawang meneh, ngenes tenan lho nasibe
yu Darmi kae. Biyen nate rabi karo priyayi kulon kali. Ceritane, nalika isih
ngandhung anake sing kapisan, dheweke ditinggal bojone budhal menyang Malaysia.
Pamite arep golek dhuwet sing okeh, ben uripe bisa kepenak. Iso tuku mobil lan
gawe omah tingkat wolu. Ora apa-apalah yen kudu makarya neng luwar negri,
jenenge wong urip kuwi kudu nglakoni susah dhisik amrehe iso seneng-seneng.
Paribasan ing basa Indonesiane “berakit-rakit
kehulu berenang-renang ketepian”. Nanging, kasunyatane ora gathuk karo
pangarep-arepe yu Darmi. Wus sewindu bojone ora kirim warta, luwih-luwih kirim
dhuwit kanggo yu Darmi. Babar blas ora nate. Anak sing kapisan mati nalika umur
rong taun. Ceritane wayah wengi nalika anake lara panas, ora ndang gage digawa
menyang rumah sakit. Lha arep jaluk tulung sapa? Bojone minggat ora karuan
lakune.Tangga-tanggane jelalah yo padha tamsya ing luwar kutha amarga para
pamong ing desa lan masyarakate lagi nglaksanakake program keluarga bahagiasetahun pisan. Yu Darmi kepeksa ora iso melu amarga
wus pirang-pirang dina anake lara. Wayak kuwi arep nggawa neng rumah sakit ora
ana kendharaan. Arep mlaku yo kadohan. Wong jaman biyen rumah sakit kuwi anane
mung neng kutha cedhak alun-alun. Lha omahe yu Darmi? Nrusuk-nrusuk cedhak
wana. Akeh dalan kang isih peteng dhedhet nalika wengi. Terah yo wus nasibe
tenan, isuke kuwi anake langsung mati. Ora ketulungan.
“yu… yu Darmi… kopimu ndang ditokne… setengah lusin
ya…” swarane mbah Wiji nylengking ngagetake wong lanang-lanang kang padha
nyruput kopi kang tekane luwih dhisik. Disusul sing lagi wae teka yaiku
rombongan jama’ah isyak pimpinane mbah Wiji. Sesepuh legendharise desa Jajar
xikxikxik… aku ngempet ngguyu. Sing diarani setengah lusin kuwi pesene kopi
yaiku enem cingkir kanggo rombongane mbah Wiji.“nggih mbah Ji.. ngersakake
punapa maleh lintunipun kopi? Mi godhog? sega thiwul? sate minthi? Rondho…?”
sumaure yu Darmi karo bukak leser ing meja mburine.“weh kowe dodolan rondho to
yu?” sak uwat disaut mbah Wiji. Sautane kaya codhot kang nyaut pelem kang
mateng ing uwit. “Jan mbah Wiji ki tanggap tenan yen babagan ngunu kuwi ki”
kang Lasno nyelo ing pacelathon.
Suwasane ing kono sak uwat langsung pecah amarga
padha ngguyu cekikikan…“ealah mbah mbah… mboten kados mekaten… mosok randha
dodolan rondho. Yo’opo iki… kuwi lak jenenge prostitusi” logat Surabayanane
metu. Wiwit rong taun kepungkur yu Darmi wus ngikhlasake bojone. Dheweke wiwit
ngakoni yen dheweke wus dadi rondho kang ditinggal bojone minggat.“maksud kula
kala wau badhe omong rondho royal, nanging kula badhe ngecek riyen punapa
tasih”. “e jebule ngono to… lha apa ora nggawe okeh ta?” pitakone mbah Wiji. “nggih
kala wau jan-jane kula nggorenge sampun kathah mbah. Alhamdulillah wonten
priyayi kang mampir lan rondho royalku diborong”.“lho lho… priyayi saking pundi
to Yu?” kang Lasno ganti sing takon.“Nggih duka Kang, priyayi menika telu
jumlahejaler sedaya. Kula wedi arep takon, pawakane kaya preman uga gawa
bedhil. Mengko kepriye yen kula dibedhil? Wong kula niki urip piyambak lo Kang,
boten wonten sing mbela menawi wonten tiyang sing badhe ngapak-apakne kula”. “lha
apa prelu tak kancani to Yu Darmi? Bendino lawuh sega thiwul wae aku ora
apa-apa, pokoke aku padamu Yu… ” mak
clurut sautane Bagong kaya dene Kamawijaya kang nembung Kamaratih amrehe gelem
dijak bebojoan.
Yaa pancen… jenenge wae Bagong, bentukane jelas…
lemu tur cendhek. Umure wus patangpuluh taun, nanging durung nduwe bojo. Jejulukane
jaka kasep.Watake sing cengingisan kuwi kerep nggawe guyu liyan. “gong Bagong… reneo
tak takoni Gong…” ngendikane mbah Wiji.“taken punapa mbah?” Bagong nyedhak
lungguh mara ing sandhinge mbah Wiji.“kira-kira apa sing jalari kowe diemohi
wong wadon?”. “ealah mbah… sinten ingkangsudi kaliyan wong lanang kados kula
niki, mergawe mawon serabutan. Omahkula jibles pagupon sing gedhene ora
sepira…pancen nasibkula dados jaka kasep mbah… mbok yo kula niki njenengan
ruwat, kersane jim setan ingkang ngalangi-alangi rejekikula padha minggat”.“huusstt…
omonganmu ora elok le. Jodho, rejeki, lan pati kuwi wus ana sing ngatur yaiku
Gusti Allah Kang Maha Kuasa ing Jagad. Nanging, yen tak sawang-sawang kowe ki
kakean gojeg. Durung bisa buktikake marang wong wadon yen niatmu ki temenan.
Rambut gondrongmu kuwi lo kaya susuh manuk. Lan ana ing ngendi sendalmu? Kowe
mrene ora gawa sandal ta?”.“pancen tiyang mlarat niku bentukane nggih kados
menika mbah. Kula ngakoni menawi derajat kula boten ningrat. Nanging
ning(rat)an”.“hahaha… dadi wong ki mbok aja ngono… ngono, ning aja ngono...
Kuwi jan-jane ya ora elok lo Gong” sumaute kang Lasno. “panjenengan niku kandha
apa ta kang? Basamu kok kaya surat kang diuntel-untel. Senajan njerone ana
tulisane ning ora kena diwaca”.“omonganeLasno ya ana benere lo Gong. Wong sugih
kuwi ukurane dudu bandha dudu rupa. Nanging ati pawitane… mula kita dadi
menungsa kudu ikhtiar. Openana dandananmu kuwi. Wong wadon ben ora gila yen
nyawang sliramu”.
Ora suwe wong-wong padha keprungu swara gemradag
empreng lan wajan kang dithuthuki. Wong-wong padha keweden. Ora ana udan ora
ana angin swara kuwi sansaya banter lan mbengung ing kuping. Wong-wong padha
percaya yen ing desa Kuwi pancen keramat. Sapa ngerti kae wewe gombel, memedi,
lan sebangsane lagi pesta. Opo meneh iki malem jemah kliwon. Klakon ngompol ing
clanane dhewe-dhewe yen nganti diweruhi bangsane dhedhemitan. Opo maneh Yu
Darmi kang urip ijen. Sapa sing bakal ngancani nalika pengen menyang WC? Sapa
sing bakal ngancani nalika ora wani turu dhewe? Ing warung swasane kemelut lan
sarwa bingung. Angin saka etan mak wuuss… nlungsep ana ing jero warunge yu
Darmi nambahi hawa adhem ing wengi iku. Swara gedebug-debug sansaya keprungu
banter. Kira-kira ana rombongan bala tentarane jim setan sing ngambra-ambra
arep mbabat cagak-cagak omahe yu Darmi lan kaya arep ngobrak-abrik pirantine Yu
Darmi. Nanging Yu Darmi salah apa? Rumangsane deweke ora natengganggu bangsane
dhedhemitan.
Swara kuwi sansaya krungu banter kaya neng ngarep
omahe yu Darmi. nanging wong-wong padha ora wani nyengunguk. “Pak… bapak…”….
“Kuwi kok kaya swarane bojoku… aja-aja dhemite kuwi njelma dadi bojoku” kang
Lasno ngira-ngira. Sedhela ngkas ana rombongan wong wadon mlebu menyang warunge
yu Darmi.“ealaah pak jebule kowe neng kene ta?” “lho ana apa buk kok nyusul
rene?”…. “ana apa dhengkulmu amoh kuwi”… “kowe ora eling ta pak bengi iki
wayahe nglakoni sunah Rosul. Jan-jane geneya yen menyang warung kok betah
temen? Apa gara-gara bakule ayu kinyis-kinyis?”… “ooo… ooraa yo bu. Wong lanang
kuwi nalika bisa ngumpul karo kancane agawe ati seneng semono uga kowe bu yen
rong dina ora ngumpul karo yu Sih, yu Rah, yu Jum, lan liya-liyane apa ya
betah? rak ora ta? Wong lanang kuwi ya butuh ngopi, bisa wae awak lungkrah
amarga ora ngopi”. “senenganmu mung gawe alesan wae pak” saurane yu Kar bojone
kang Lasno karo nggeret kang lasno muleh. Saben wong wadon sing neng rombongan
padha geret bojone muleh.
Sawetara wektu ilang plas geger ing warunge yu
Darmi. Warunge yu Darmi katon sepi mimpli kaya ing tengah kuburan. Pancene iki
wus jam siji bengi. Warung wayahe ditutup.Lampune dipateni. Wayahe turu. Yu
Darmi krudungan kemul krekep-krekep lan donga ben ora ana dhemit sing marani yu
Darmi.
T A M A T ……………………..
Surakarta, 6 Oktober 2017
